Sirkusboere - Sonja Loots

"Welkom by die Suid-Afrikaanse Boere-oorlog-vertoning," bulder Ben. "U is die grootste militêre skouspel wat die wêreld nog gesien het!"

Hy stap van een kant van die arena na die ander. 'Ek wil u voorstel aan ’n groep helde uit die mees verafgeleë dele van Suidelike Afrika. Hulle het onverdrote in die oorlog geveg - en hulle doen dit vandag weer. Die keer vir u plesier."

Hy word luid toegejuig. Dan verskyn daar uit die stof en rook ’n stil figuur. Agter hom huiwer ’n vrou en ’n agterryer wat lyk asof daar trane oor sy wange loop. Die gehoor versober. Die applous rafel uit.

"Generaal Piet Cronje," roep Ben oor sy megafoon.

Cronje gaan staan met ’n geboë hoof voor die gehoor. Twee keer per dag voer hy sy grootste vernedering op: sy oorgawe in die slag van Paardeberg. Wanneer die kanonne begin bulder, is hy nie in die Amerikaanse stad St. Louis, waar hy aan die sirkusbaas Frank Fillis se Boerespektakel deelneem nie. In sy gedagtes is hy weer op die slagveld.

Waarom doen Cronje dit? Waarom het soveel ander oudstryders in 1904 besluit om skouspel van hul trauma te maak? En wat voer die rustelose Ben Viljoen in die mou?

In Sirkusboere herken jy mense wat jy steeds teëkom: Cronje wat verknog is aan sy smaad; Viljoen wat die verlede soos ’n vrot vel van hom afskud; Fillis vir wie die lewe ’n sirkus is. En so gebeur dit dat die verlede én hede oormekaar skuif, met die makabere gedreun van applous in die ore.